新聞標題【民報】【台語世界/錄音】蜜蜂徙岫 Bi̍t-phang Sóa Siū
寄件人 E-mail
收件人 E-mail

【台語世界/錄音】蜜蜂徙岫 Bi̍t-phang Sóa Siū

 2022-01-05 14:55
蜜蜂徙岫。圖/陳隆誌提供
蜜蜂徙岫。圖/陳隆誌提供

佇leh開始進前,我欲kā逐家紹介一寡仔蜜蜂ê智識。伊ê成長過程ùi蜂王hām公ê蜜蜂交尾了後放卵,卵變幼蟲,幼蟲變蜂蝦,蜂蝦變蜜蜂,這四ê階段ài經過3禮拜久,人講「一山不容二虎」當蜂岫內底有兩隻以上ê蜂王ê時,就是欲pun岫的時陣ah。這時做工--á蜂會先飛出--來,蜂王和公ê蜜蜂tòe-leh後壁出岫。這陣蜂á會顫動翼股發出聲音,順紲分泌特殊ê氣味來當做互相連繫ê信號。這時蜂王會揣一个所在歇--落-來。遐--ê綴出--來ê蜂á就hām蜂王結做kui球,有chi̍t-pòaⁿ-chiah-á會先飛去chhōe所在結岫,所在chhōe好tō規陣飛走。

我佇國中--ê leh教冊,有一工無意中tī學校內底發見蜂á颺颺飛,kā看一下真,一丸蜂球結tī樹á頭,bat佇電視看過,知影這陣蜂leh分岫,本底想講看就好,m̄-過學生á出出入入,驚in hō͘蜂叮--tio̍h,lāu-sin--ê就頭毛試火,kā捧看敢會kā人叮。我ta̍uh-ta̍uh-á伸手對下跤慢慢仔kā撈chi̍t-me起來,蜂á佇手捗趖來趖去動無時停,感覺ngiau-ngiau。可能是溫度和氣味bô-siáⁿ仝,一隻一隻koh飛轉去攬做伙。第二工koh去kā看,已經無四界飛ah,規陣mā無親像chăng遐爾仔活跳,恬恬仔khut做堆,想講若是予人知,定著ài處理,我choăiⁿ tèⁿ恬恬無通報,橫直it--lâi無危險性,jī--lâi𪜶chhōe著新所在就會飛走,按呢逐家攏省事事省。

蜂á這件代誌,落尾hō͘總務處知影了後,就通報hō͘消防隊來處理。in處理ê方式,m̄是kā蜂王掠徙位,若是按呢,蜂á就bōe死kui塗跤。in是提蠓仔水點火,用火kā濺予死,sûi死--ê算好積德,若較歹運--ê,m̄是tī塗跤ngiauh,bô就是予蠓仔水濺--tio̍h,早慢無命,攏是艱苦死。

咱人tī地球徛起,和天頂飛ê鳥隻,塗跤兜活動ê走獸,蟲豸,水底泅--ê水族動物,koh有提供動物食物ê花草樹木等ê植物,敢m̄是攏ài平等看待。為著性命ê維持,各種ê動物攏會chia̍h其他種類ê動物a̍h是植物。所有ê生物攏是食飽tō好,干焦人類siōng痟貪,為著欲過較心爽ê生活,往往食飽了後,koh撈過界,嚴重侵犯別項物種ê生存空間。舉一ê例,Amazonia踮南美洲咱kā號做地球ê肺。為著欲開墾牧場soah來kā雨林ê樹仔chhò掉。自2000年到2018年18年中間chhò掉ê面積有14个臺灣遐爾仔大,差不多Amazonia面積ê 8%無去ah,這內底有歇偌濟動物?m̄但按呢,kám知影,雨林會使調節地球ê氣候?因為chhò樹仔所擺地球會ná-lâi ná sio-joa̍h,溫度變懸會hō͘南極和北極ê冰層溶--khì,致使海水漲懸,bē少國家會chŏaⁿ無--khì。這就是人類ê自私,若無sió chat--leh,災禍會翻頭轉來家己身--上。

我定定leh想,人和世間萬物,敢bē當好好á做伙?咱人有智慧,有智識佮經驗ê傳承,só͘-pái有能力來控制其他物種,設使m̄是危害tio̍h咱人ê性命安全,咱ài去學習按怎生活做伙,若是有安全上ê考慮,ài用bōe造成傷害ê方式來遷徙。以這pái校園蜂á徙岫事件來講,欲就kā學生教育,莫去攪吵蜂á,遠遠--ā共觀察就好,若無驚學生á hō͘蜂叮--tio̍h對家長歹交代,會使叫蜂農來tàu幫贊,收蜂ài hō͘專業--ê來,mā會當kā學生和教職員上一節用錢無tè買ê性命教育課。


當蜂岫內底有兩隻以上ê蜂王ê時,就是欲pun岫的時陣ah。示意圖/Pixabay

台灣字(白話字)版

Tī-leh khai-sí chìn-chêng, góa beh kā ta̍k-ke siāu-kài chi̍t-kóa-á bi̍t-phang ê tì-sek. I ê sêng-tióng kòe-thêng ùi phang-ông hām kang ê bi̍t-phang kau-bóe liáu-āu pàng nn̄g, nn̄g pìⁿ iù-thâng, iù-thâng pìⁿ phang-hê, phang-hê pìⁿ bi̍t-phang. Chi̍t 4 ê kai-tōaⁿ ài keng-kòe 3 lé-pài-kú. Lâng kóng, “It-soaⁿ put-iông jī-hó͘.” Tng-tong phang-siū lāi-té ū nn̄g chiah í-siōng ê phang-ông ê sî, tō-sī beh pun-siū ê sî-chūn ah. Chi̍t-sî chò-kang-á phang ē seng poe--chhut-lâi. Phang-ông hām kang ê bi̍t-phang tòe-leh āu-piah chhut-siū. Chi̍t-tīn phang-á ē chùn-tōng si̍t-kó hoat-chhut siaⁿ-im, sūn-sòa hun-pì te̍k-sû ê khì-bī lâi tòng-chò hō͘-siōng liân-hē ê sìn-hō. Chi̍t-sî phang-ông ē chhōe chi̍t-ê só͘-chāi hioh--lo̍h-lâi. Hia-ê tóe--chhut-lâi ê phang-á tō hām phang-ông kiat chò kui-kiû. Ū chi̍t-pòaⁿ-chiah-á ē seng poe khì chhōe só͘-chāi kiat siū, só͘-chāi chhōe hó tō kui-tīn poe-cháu.

Góa tī kok-tiong--ê leh kà-chheh. Ū chi̍t-kang bô-ì-tiong tī ha̍k-hāu lāi-té hoat-kiàn phang-á iāⁿ-iāⁿ-poe. Kā khòaⁿ-chi̍t-ē chin, chi̍t-oân phang-kiû kiat tī chhiū-á-thâu. Bat tī tiān-sī khòaⁿ--kòe, chai-iáⁿ chit-tīn phang leh pun-siū. Pún-té siūⁿ-kóng khòaⁿ tō-hó, m̄-koh ha̍k-seng-á chhut-chhut-ji̍p-ji̍p, kiâⁿ in hō phang tèng--tio̍h. Lāu-sin--ê tō thâu-mn̂g chhì-hóe, kā phóng khòaⁿ kám-ē kā- âng tèng. Góa tau̍h-tau̍h-á chhun-chhiú ùi ē-kha bān-bān-á kā hô͘ chi̍t-me khí--lâi, phang-á tī chhiú-pô͘ sô-lâi sô-khì tāng bô-sî-thêng, kám-kak ngiau-ngiau. Khó-lêng sī un-tō͘ hām khì-bī bô-siáⁿ-kâng, chi̍t-chiah chi̍t-chiah koh poe tńg-khì lám chò-hóe. Tē-jī kang koh khì kā khòaⁿ, í-keng bô sì-kè poe ah. Kui-tīn mā bô chhin-chhiūⁿ chăng hiah-nī-á oa̍h-thiàu. Tiām-tiām-á khut-chò-tui. Siūⁿ kóng nā-sī hō͘ lâng chai tiāⁿ-tio̍h ài chhú-lí. Góa choăiⁿ tìⁿ tiām-tiām bô thong-pò. Hûiⁿ-ti̍t it--lâi bô gûi-hiám-sèng, jī--lâi in chhōe-tio̍h sin só͘-chāi to̍h-ē poe-cháu. Án-ne ta̍k-ke lóng séng-sū sū-sèng.

Phang-á chit-kiāⁿ tāi-chì lo̍h-bóe hō͘ chóng-bū-chhù chai-iáⁿ liáu-āu, tō thong-pò hō͘ siau-hông-tūi lâi chhú-lí. In chhú-lí ê hong-sek, m̄-sī kā phang-ông lia̍h sóa-ūi. Nā-sī án-ne, phang-á tō-bē sí kui thô͘-kha. In sī the̍h báng-á-chúi tiám hóe, iōng hóe kā chōaⁿ hō͘ sí! Sûi-sí--ê sǹg hó chek-tek. Nā khah pháiⁿ ūn--ê, m̄-sī tī thô͘-kha ngiauh, bô tō-sī hō͘-báng-á-chúi chōaⁿ--tio̍h, chá-bān bô-miā, lóng sī kan-khó͘ sí.

Lán lâng tī tē-kiû khiā-khí, hām thiⁿ-téng poe--ê chiáu-chiah, thô͘-kha-tau oa̍h-tāng ê cháu-siù, thâng-thōa, chúi-té siû--ê chúi-cho̍k tōng-bu̍t, koh-ū thê-kiong tōng-bu̍t chia̍h-mi̍h ê hoe chháu chhiū-bo̍k téng ê si̍t-bu̍t, kám m̄-sī lóng ài pêng-téng khòaⁿ-thāi? Ūi-tio̍h sèⁿ-miā ê î-chhî, kok-chióng ê tōng-bu̍t lóng ē chia̍h kî-tha chióng-lūi ê tōng-bu̍t a̍h-sī si̍t-bu̍t. Só͘-ū-ê seng-bu̍t long-sī chia̍h-pá tō-hó, kan-na jîn-lūi siōng siáu-tham! Ūi-tio̍h beh kòe khah sin-sóng ê seng-oa̍h, éng-éng chia̍h-pá liáu-āu, koh hô͘ kòe-kài, giâm-tiōng chhim-hoān pa̍t-hāng bu̍t-chióng ê seng-chûn khong-kan. Kí chi̍t ê lē, Amazonia tiám-tī Lâm-bí-chiu lán kā hō chò tē-kiû ê hì. Ūi-tio̍h beh khai-khún bo̍k-tiûⁿ soah-lâi kā hō͘-nâ ê chhiū-á chhò tiāu. Chū 2000 nî kàu 2018 nî 18nî tiong-kan chhò tiāu ê bīn-chek ū 14 ê Tâi-oân hiah-nī-á tōa, chha-put-to Amazonia ê bīn-chek ê 8% bô--khì ah. Chi̍t lāi-té ū hioh lōa-chē tōng-bu̍t? M̄-nā-án-ne, kám chai-iáⁿ, hō͘-nâ ē-sái tiâu-chiat tē-kiû ê khì-hāu. In-ūi chhò chhiū-á só͘-pái tē-kiû ē ná-lâi ná sio-joa̍h. Un-tō͘ piàn koân ē hō͘ Lâm-ke̍k hām Pak-ke̍k ê peng-chân iûⁿ--khì. Tì-sú hái-chúi tiùⁿ-koân, bē-chió kok-ka ē chŏaⁿ bô--khì. Che tō-sī jîn-lūi ê chū-su! Nā-bô sió chat--leh, chai-ê ē hoan-thâu tńg-lâi ka-kī sin-siōng.

Góa tiāⁿ-tiāⁿ teh siūⁿ, lâng hām sè-kan bān-bu̍t, kám bē-tàng hó-hó-á chò-hóe? Lán-lâng ū tì-hūi, ū tì-sek kap keng-giām ê thoân-sêng. Só͘-pái ū lêng-le̍k lâi khòng-chè kî-tha ê bu̍t-chióng. Siat-sú m̄-sī ē gûi-hāi tio̍h lán-lâng ê sìⁿ-miā an-choân, lán ài khì ha̍k-si̍p án-chóaⁿ seng-oa̍h chò-hóe. Nā-sī ū an-choân siōng ê khó-lū, ài iōng bōe chō-sêng siong-hāi ê hong-sek lâi kā chhian-sóa. Í chi̍t-pái hāu-hn̂g phang-á sóa siū sū-kiāⁿ lâi kóng, beh tio̍h kā ha̍k-seng kàu-io̍k, mài khì kiáu-chhá phang-á, hn̄g-hn̄g--á kā koan-chhat tō-hó. Nā-bô kiaⁿ ha̍k-seng-á hō͘ phang tèng--tio̍h tùi ka-tiúⁿ pháiⁿ kau-tài. Ē-sái kiò phang-lông lâi tàu pang-chān, siu-phang ài hō͘ choan-gia̍p--ê lâi. Mā ē-tàng kā ha̍k-seng hām kàu-chit-goân siōng chi̍t-chiat iōng chîⁿ bô-tè bé ê sìⁿ-miā kàu-io̍k-khò.

讀hōo你聽:


文章屬作者個人意見,文責歸屬作者,本報提供意見交流平台,不代表本報立場。

相關新聞列表
生活食堂